Nguyễn Thành Long
Rời cầu cây số 4 một quãng,
xe trèo lên núi. Mây hắt từng chiếc quạt trắng lên từ các thung lũng. Chỉ thấy
thấp thoáng trong màu xanh bao la, ở phía trước, một vệt hình ba góc màu vàng,
chính là đoạn đường mình vừa đi qua. Đi một lúc lâu, ngửng lên, vẫn thấy cái vệt
ba góc đó. Đến bây giờ, người lái xe già mới cất tiếng nói:
- Con suối có thác trắng xoá
ta vừa qua là trạm rừng. Một lúc nữa thì tới Sapa. Bác không ghé thăm Sapa ư? Họa
sĩ nào cũng đến Sapa! Ở đấy tha hồ mà vẽ. Tôi đi đường này ba mươi hai năm. Trước
Cách mạng tháng Tám, tôi chở lên chở về mãi nhiều họa sĩ như bác. Họa sĩ Tô Ngọc
Vân này, họa sĩ Hoàng Kiệt này…
Thật là đột ngột! Nhà hội họa
có tuổi mỉm cười thay lời đáp. Lúc nãy, ở bến Lao Cai, lúc xe sắp nổ máy, thấy
hàng ghế thứ ba chật vì đôi vợ chồng Mèo trẻ mua vé không cùng chuyến nhưng nhất
định không rời nhau, bác lái xe mời ông lên ghế đầu, ngồi giữa bác và một cô
gái. Ông vừa yên chỗ, bác lái xe ngắm nghía thế nào hỏi ngay: “Bác là họa sĩ
à?” À, ra thế - ông nghĩ thầm – bác từng quen nhiều họa sĩ. Cũng là một tay lái
có máu nghệ thuật đây.
- Nực cười, lúc còn trẻ, tôi
cũng qua đường này nhiều lần chứ. Gíá vẽ, hộp màu, cuộn giấy, lích kích lắm chứ.
Thế nhưng chẳng ai nhận ra tôi. Bây giờ già rồi, đi đâu trong túi cũng mỗi cuốn
sổ con này thôi, vậy mà ai cũng nói đúng mình làm nghề gì, không lẫn đi đâu được.
Cô đây, hôm qua cô chẳng hỏi tôi thế là gì?
Cô gái nhếch mép cười, có vẻ
rất bằng lòng về việc ông được chuyển lên ngồi cạnh cô. Sau một đêm và một ngày
đi tàu từ Hà Nội, cùng ngồi trong một ngăn toa cứ chật dần lên, đến nơi lại
không có cách nào khác đành gộp hành lý luồn vào một chiếc đòn gánh cùng khênh
đến khách sạn cách thị xã bốn cây, sau một đoạn đường như vậy, người ta coi
nhau như là bà con. Nhà họa sĩ có cái cảm giác lẫn lộn thường có ở tuổi già,
nhanh chóng coi cô gái là con.
- Tuần lễ này, ở nhà, anh em
định làm tiệc tiễn tôi về hưu. Tôi xin anh em hoãn bữa tiệc đến cuối tuần sau.
Đợi tôi đi chuyến “thực tế” này về đã. Đối với một nghệ sĩ, trong cuộc đời có
hai hồi thích nhất, đó là hồi mình còn trẻ và hồi này của tôi. Mình có thể năng
nổ đi, vẽ, như thời thanh niên. Mình có thêm sự chín chắn hồi ấy mình chưa có.
Không bi quan, không ảo tưởng, tôi cho tôi cũng còn được mười năm sống nữa. Phải
vẽ được cái gì suốt đời mình thích, cô nhỉ?
Ông dễ dàng cởi mở với cô gái
những lời tự tin mà, đã già, ông vẫn giữ một cách khiêm tốn vô lí, không bao giờ
dám thổ lộ với bạn bè. Còn cô gái là kĩ sư vừ đỗ, đi nhận việc ở Ti Nông nghiệp
Lai Châu. Lần đầu ra khỏi Hà Nội, qua cuộc đời học trò chật hẹp, bước vào cuộc
sống bát ngát mới tinh, cái gì cũng làm cho cô háo hức. Cô cứ nhìn ra ngoài cửa
xe, mắt lặng lẽ mà say mê. Cô là thanh niên trẻ ra trường có thể đi bất kì đâu,
làm bất kì gì, nhận bất kì lương hướng, tiếp đón thế nào, cô thấy lòng cô cũng
nhẹ nhàng. Sự thật thì cô cũng có lần yêu, nhưng rồi xóa ngay vì biết mình lầm.
Hai ngày sống gần với nhau, với
sự nhạy cảm riêng của người nghệ sĩ, nhà hội họa già biết điều đó. Ông nói như
nói một điều hiển nhiên và không quan trọng:
- Đối với một người khao khát
trời rộng, sự dứt bỏ một tình yêu nhiều khi lại nhẹ lòng. Người con gái xúc động
vì đột nhiên nghe một người đã già diễn tả bằng lời cảm nghĩ vốn mơ hồ và lả tả
của mình. Từ phút đó trở đi, hai người gần nhau thêm một mức nữa.
- Hay đấy. Tôi cũng đi Lai
Châu. Tôi sẽ đưa cô đến ti, giao cô tận tay ông trưởng ti, nhờ ông ta hết sức
giúp cô, xem qua chỗ ăn, chỗ nằm của cô như một ông bố thật sự, rồi tôi quay về.
Cô không lo đâu.
Như vậy đấy, bắt đầu sự thân
thiết giữa cô gái và ông già vui tính.
- Chúng ta vừa qua Sa Pa ,
bác không nhận ra ư? - Người lái xe bỗng nhiên lại hỏi.
- Có. Tôi có nhận ra. Sa Pa bắt
đầu với những rặng đào. Và với những đàn bò lang cổ có đeo chuông ở các đồng cỏ
trong lũng hai bên đường. Chỗ ấy là Tả Phình phải không bác? - Nhà họa sĩ hỏi.
- Vâng. Bác không thích dừng
lại Sa Pa ạ?
- Thích chứ, thích lắm. Thế
nào tôi cũng về ở hẳn đấy. Tôi đã định thế. Nhưng bây giờ chưa phải lúc.
- Bác sợ Sa Pa buồn chứ gì?
Nhà họa sĩ phá lên cười:
- Buồn thì ai mà chả sợ? Nó
như con gián gậm nhấm người ta? Tốt hơn là tránh nó để làm việc đời.
Những nét hớn hở trên mặt người
lái xe chợt duỗi ra rồi bẵng đi một lúc, bác không nói gì nữa. Còn nhà họa sĩ
và cô gái cũng nín bật, vì cảnh trước mặt bỗng hiện lên đẹp một cách kì lạ. Nắng
bây giờ bắt đầu lèn tới, đốt cháy rừng cây. Những cây thông chỉ cao quá đầu,
rung tít trong nắng những ngón tay bằng bạc dưới cái nhìn bao che của những cây
tử kính thỉnh thoảng nhô cái đầu màu hoa cà lên trên màu xanh của rừng. Mây bị
nắng xua, cuộn tròn lại từng cục, lăn trên các vòm lá ướt sương, rơi xuống đường
cái, luồn cả vào gầm xe. Giữa lúc đó, xe dừng sít lại. Hai ba người kêu lên một
lúc:
- Cái gì thế?
Bác lái xe xướng to:
- Cho xe nghỉ một lúc lấy nước.
Luôn tiện bà con lót dạ. Nửa tiếng, các ông, các bà nhé.
Trong lúc mọi người xôn xao
vui vẻ phía sau lưng, bác lái xe quay sang nhà họa sĩ nói vội vã:
- Tôi sắp giới thiệu với bác
một trong những người cô độc nhất thế gian. Thế nào bác cũng thích vẻ hắn.
Không hiểu sao nói đến đây,
bác lái xe lại liếc nhìn cô gái. Cô bất giác đỏ mặt lên!
- Một anh thanh niên hai mươi
bảy tuổi! Đây là đỉnh Yên Sơn, cao hai nghìn sáu trăm mét. Anh ta làm công tác
khí tượng kiêm vật lí địa cầu. Cách đây bốn năm, có hôm tôi cũng đang đi thế
này chợt thấy một khúc thân cây chắn ngang đường, phải hãm lại. Một anh thanh
niên ở đâu chạy đến, hè với tôi và khách đi xe đẩy khúc cây ra một bên cho xe
đi. Hỏi ở đây mà ai đẩy cây ra giữa đường thế này, anh chỉ đỏ mặt. Thì ra anh
ta mới lên nhận việc, sống một mình trên đỉnh núi, bốn bề chỉ cây cỏ và mây mù
lạnh lẽo, chưa quen, thèm người quá, anh ta kiếm kế dừng xe lại để gặp chúng
tôi, nhìn trông và nói chuyện một lát. Kìa, anh ta kia.
Những lời giới thiệu trước ấy
làm nhà họa sĩ già xúc động mạnh khi nhìn thấy người con trai tầm vóc bé nhỏ,
nét mặt rạng rỡ từ trên sườn núi trước mặt chạy lại chỗ xe đỗ. Ông không chú ý
cô con gái cũng víu chặt vào vai ông, nửa vì tò mò, nửa vì để tự vệ chống lại một
cái gì đó. Người con trai đưa cho bác lái xe một gói nhỏ:
- Cái gì thế này? - Bác lái
xe hỏi.
- Củ tam thất cháu vừa đào thấy.
Cháu gửi bác gái ngâm rượu uống. Hôm nọ bác chẳng bảo bác gái vừa ốm dậy là gì?
Bác lái xe cũng rút từ túi cửa
xe ra một gói giấy:
- Còn đây là sách tôi mua hộ
anh.
Người con trai mừng quýnh cằm
cuốn sách còn đang cười cười nhìn khắp khách đi xe bây giờ đã xuống đất tất cả.
Kẻ đang vươn vai, người ngồi bệt xuống ven đường giở thức ăn mang theo ra. Bác
lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họa và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu với anh
một họa sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà
đi. Tuổi già cần nước chè, ở Lao Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha
nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
Anh thanh niên đỏ mặt, rõ
ràng luống cuống:
- Vâng, mời bác và cô lên
chơi. Nhà cháu kia. Lên cái bậc cấp kia, trên ấy có cái nhà đấy. Nước sôi đã có
sẵn, nhưng cháu về trước một tí. Bác và cô lên ngay nhé.
Nói xong, anh chạy vụt đi,
cũng tất tả như khi đến.
- Bác và cô lên với anh ấy một
tí. Thế nào bác cũng thích vẽ anh ta - Người lái xe lại nói.
Họa sĩ nghĩ thầm: “Khách tới
bất ngờ, chắc cu cậu chưa kịp quét tước dọn dẹp, chưa kịp gấp chăn chẳng hạn.”
Ông rất ngạc nhiên khi bước lên bậc thang bằng đất, thấy người thanh niên đang
hái hoa. Còn cô kĩ sư chỉ “ô” lên một tiếng! Sau gần hai ngày, qua ngót bốn
trăm cây số đường dài cách xa Hà Nội, đứng trông mây mù ngang tầm với chiếc cầu
vồng kia, bỗng nhiên lại gặp hoa dơn, hoa thược dược, vàng, tím, đỏ, hồng phấn,
tổ ong… ngay lúc dưới kia là mùa hè, đột ngột và mừng rỡ, quên mất e lệ, cô chạy
đến bên người con trai đang cắt hoa. Anh con trai, rất tự nhiên như với một người
bạn đã quen thân, trao bó hoa đã cắt cho người con gái, và cũng rất tự nhiên,
cô đỡ lấy.
- Tôi cắt thêm mấy cành nữa.
Rồi cô muốn lấy bao nhiêu nữa, tùy ý. Cô cứ cắt một bó rõ to vào. Có thể cắt hết,
nếu cô thích. Tôi không biết kỷ niệm thế nào cho thật long trọng ngày hôm nay.
Bác và cô là đoàn khách thứ hai đến thăm nhà tôi từ tết. Và cô là cô gái thứ nhất
từ Hà Nội lên tới nhà tôi từ bốn năm nay.
Người con trai nói to những
điều đáng lẽ người ta chỉ nghĩ. Cũng là những điều ta ít nghĩ. Việc ấy làm bác
già và cô gái cảm động và cuốn hút ngay. Cô ôm bó hoa vào ngực, bạo dạn nhìn thẳng
vào mặt anh. Anh thanh niên bắt gặp cái nhìn đó, phủi vội giọt mồ hôi trên sống
mũi, mỉm cười, hạ giọng hỏi:
- Cũng đoàn viên, phỏng?
- Vâng - cô gái sẽ nói.
- Thôi, chấm dứt tiết mục hái
hoa - Người con trai bất chợt quyết định - Bác lái xe chỉ cho ba mươi phút
thôi. Hết năm phút rồi. Cháu nói qua công việc của cháu năm phút. Còn hai mươi
phút, mời bác và cô vào nhà uống chè, cho cháu nghe chuyện. Cháu thèm nghe chuyện
dưới xuôi lắm. Công việc của cháu cũng quanh quẩn ở mấy chiếc máy ngoài vườn
này thôi. Những cái máy vườn trạm khí tượng nào cũng có. Dãy núi này có ảnh hưởng
quyết định với gió mùa đông bắc đối với miền Bắc nước ta. Cháu ở đây có nhiệm vụ
đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất, dự vào việc báo trước
thời tiết hằng ngày, phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu. Đây là máy móc của
cháu. Cái thùng đo mưa này, ở đâu bác cũng trông thấy, mưa xong đổ nước ra cái
cốc li phân mà đo. Cái này là máy nhật quang kí, ánh sáng mặt trời xuyên qua
cái kính này, đốt các mảnh giấy này, cứ theo mức độ, hình dáng vết cháy vết
cháy mà định nắng. Đây là máy vin, nhìn khoảng cách giữa các răng cưa mà đoán
gió. Ban đêm không nhìn mây, cháu nhìn gió lay lá, hay nhìn trời, thấy sao nào
khuất, sao nào sáng, có thể nói được mây, tính được gió. Cái máy nằm dưới sâu
kia là máy đo chấn động vỏ quả đất. Cháu lấy những con số, mỗi ngày báo về
“nhà” bằng máy bộ đàm: bốn giờ, mười một giờ, bảy giờ tối, lại một giờ sáng. Bản
báo ấy trong ngành gọi là “ốp”. Công việc nói chung dễ, chỉ cần chính xác. Gian
khổ nhất là lần ghi và báo về lúc một giờ sáng. Rét, bác ạ. Ở đây có cả mưa tuyết
đấy. Nửa đêm đang nằm trong chăn, nghe chuông đồng hồ chỉ muốn đưa tay tắt đi.
Chui ra khỏi chăn, ngọn đèn bão vặn to đến cỡ nào vẫn thấy là không đủ sáng.
Xách đèn ra vườn, gió tuyết và lặng im ở bên ngoài như chỉ chực mình ra là ào
ào xô tới. Cái lặng im lúc đó mới thật dễ sợ: nó như bị chặt ra từng khúc, mà
gió thì giống những nhát chổi muốn quét đi tất cả, ném vứt lung tung… Những lúc
im lặng lạnh cóng mà lại hừng hực như cháy. Xong việc, trở vào, không thể nào
ngủ lại được.
Anh thanh niên đang nói, dừng
lại. Và tại sao họa sĩ cảm giác mình bối rối? Vì nhác thấy người con gái nhỏ nhẻ,
e lệ, đứng giữa các luống dơn, không cần hái hoa nữa, ôm nguyên bó hoa trong
tay, lắng tai nghe? Vì họa sĩ đã bắt gặp một điều thật ra ông vẫn ao ước được
biết, ôi, một nét thôi đủ khẳng định một tâm hồn, khơi gợi một ý sáng tác, một
nét mới đủ là giá trị một chuyến đi dài.
- Anh nói nữa đi - Ông giục.
- Báo cáo hết! - Người con
trai vụt trở lại giọng vui vẻ. - Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi.
Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại
thúc giục cả chính người họa sĩ già. Ông theo liền anh thanh niên vào trong
nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế. Một căn nhà ba gian, sạch
sẽ, với bàn ghế, sổ sách, biểu đồ, thống kê, máy bộ đàm. Cuộc đời riêng của anh
thanh niên thu gọn lại một góc trái gian với chiếc gường con, một chiếc bàn học,
một giá sách. Họa sĩ còn đang nheo mắt cố đọc tên các sách trên giá thì cô gái
đã bước tới, dường như làm việc ấy hộ bố. Cô không trở lại bàn giữa và ngồi
ngay xuống trước chiếc bàn học con, lật xem bìa một cuốn sách rồi để lại nguyên
lật mở như cũ. Anh thanh niên rót nước chè mời bác già, ngoảnh lại tìm cô gái,
thấy cô đang đọc, liền bưng cái chén con đến yên lặng đặt trước mặt cô.
Họa sĩ nhấp chén trà nóng ba
ngày nay ông mới lại gặp, không giấu vẻ thích thú, tự rót lấy một chén nữa, nói
luôn:
- Ta thỏa thuận thế này. Chuyện
dưới xuôi, mười ngày nữa trở lại đây, tôi sẽ kể anh nghe. Tôi sẽ trở lại, danh
dự đấy. Tôi cũng muốn biết cái yên lặng lúc một giờ sáng chon von trên cao nó
thế nào. Bây giờ có cả ba chúng ta đây, anh hãy kể chuyện anh đi. Sao người ta
bảo anh là người cô độc nhất thế gian? Rằng anh “thèm” người lắm?
Anh thanh niên bật cười khanh
khách:
- Các từ ấy đều là của bác
lái xe. Không, không đúng đâu. Một mình thì anh bạn trên trạm đỉnh Phan-xi-păng
ba nghìn một trăm bốn mươi hai mét kia mới một mình hơn cháu. Làm khí tượng, ở
được cao thế mới là lí tưởng chứ.
Anh hạ giọng, nửa tâm sư, nửa
đọc lại một điều rõ ràng đã ngẫm nghĩ nhiều:
- Hồi chưa vào nghề, những
đêm bầu trời đen kịt, nhìn kĩ mới thấy một ngôi sao xa, cháu cũng nghĩ ngay
ngôi sao kia lẻ loi một mình. Bây giờ làm nghề này cháu không nghĩ như vậy nữa.
Vả, khi ta việc, ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình được? Huống chi
việc của cháu gắn liền với việc của bao anh em, đồng chí dưới kia. Công việc của
cháu gian khổ thế đấy, chứ cất nó đi, cháu buồn đến chết mất. Còn người thì ai
mà chả “thèm” hở bác? Mình sinh ra là gì, mình đẻ ở đâu, mình vì ai mà làm việc?
Đấy, cháu tự nói với cháu thế đấy. Bác lái xe đi, về Lai Châu cứ đến đây dừng lại
một lát. Không vào giờ “ốp” là cháu chạy xuống chơi, lâu thành lệ. Cháu bỗng
dưng tự hỏi: Cái nhớ xe, nhớ người ấythật ra là cái gì vậy? Nếu là nỗi nhớ phồn
hoa đô hội thì xoàng. Cháu ở liền trong trạm hằng tháng. Bác lái xe bao lần dừng,
bóp còi toe toe, mặc, cháu gan lì nhất định không xuống. Ấy thế là một hôm, bác
lái phải thân hành lên trạm cháu. Cháu nói: “Đấy, bác cũng chẳng “thèm” người
là gì?”
Anh xoay sang người con gái
đang một mắt đọc cuốn sách, một mắt lắng nghe, chân cô đung đưa khe khẽ, nói:
- Và cô cũng thấy đấy, lúc
nào tôi cũng có người trò chuyện. Nghĩa là có sách ấy mà. Mỗi người viết một vẻ.
- Quê anh ở đâu thế? - Họa sĩ
hỏi.
- Quê cháu ở Lào Cai này
thôi. Năm trước, cháu tưởng cháu được đi xa lắm cơ đấy, hóa lại không. Cháu có
ông bố tuyệt lắm. Hai bố con cùng viết đơn xin ra lính đi mặt trận. Kết quả: bố
cháu thắng cháu một - không. Nhân dịp Tết, một đoàn các chú lái máy bay lên
thăm cơ quan cháu ở Sa Pa. Không có cháu ở đấy. Các chú lại cử một chú lên tận
đây. Chú ấy nói: nhờ cháu có góp phần phát hiện một đám mây khô mà ngày ấy,
tháng ấy, không quân ta hạ đựơc bao nhiêu phản lực Mĩ trên cầu Hàm Rồng. Đối với
cháu, thật là đột ngột, không ngờ lại là như thế. Chú lái máy bay có nhắc đến bố
cháu, ôm cháu mà lắc “Thế là một - hòa nhé!”. Chưa hòa đâu bác ạ. Nhưng từ hôm ấy
cháu sống thật hạnh phúc. Ơ, bác vẽ cháu đấy ư? Không, không, đừng vẽ cháu! Để
cháu giới thiệu với bác những người khác đáng cho bác vẽ hơn.
Phải, người họa sĩ già vừa
nói chuyện, tay vừa bất giác hí hoáy vào cuốn sổ tì lên đầu gối. Hơn bao nhiêu
người khác, ông biết rất rõ sự bất lực của nghệ thuật, của hội họa trong cuộc
hành trình vĩ đại là cuộc đời. Ông thấy ngòi bút của ông bất lực trên từng chặng
đường đi nhỏ của ông, nhưng nó như là một quả tim nữa của ông, hay chính là quả
tim cũ được “đề cao” lên, do đó mà ông khao khát, mà ông yêu thêm cuộc sống. Thế
nhưng, đối với chính nhà họa sĩ, vẽ bao giờ cũng là một việc khó, nặng nhọc,
gian nan. Làm một bức chân dung, phác họa như ông làm đây, hay rồi vẽ dầu, làm
thế nào làm hiện lên được mẫu người ấy? Cho người xem hiểu được anh ta, mà
không phải hiểu như một ngôi sao xa? Và làm thế nào đặt được chính tấm lòng của
nhà họa sĩ vào giữa bức trnh đó? Chao ôi, bắt gặp một con người như anh ta là một
cơ hội hãn hữu cho sáng tác, nhưng hoàn thành được sáng tác còn là một chặng đường
dài. Mặc dù vậy, ông đã chấp nhận sự thử thách.
Để khỏi vô lễ, người con trai
vẫn ngồi yên cho ông vẽ, nhưng cho là mình không xứng với thử thách ấy, anh vẫn
nói:
- Không, bác đừng mất công vẽ
cháu! Cháu giới thiệu với bác ông kĩ sư ở vườn rau dưới Sa Pa ! Ngày này sang
ngày khác ông ngồi im trong vườn su hào, rình xem cách ong lấy phấn, thụ phấn
cho hoa su hào. Rồi, để được theo ý mình, tự ông cầm một chiếc que, mỗi ngày
chín mười giờ sáng, lúc hoa tung cánh, đi từng cây su hào làm thay cho ong.
Hàng vạn cây như vậy. Để củ su hào nhân dân toàn miền Bắc nước ta ăn được to
hơn, ngon hơn trước. Ông kĩ sư làm cháu thấy cuộc đời đẹp quá. Bác về Sa Pa vẽ
ông ta đi, bác. Hay là, đồng chí nghiên cứu khoa học ở cơ quan cháu ở dưới ấy đấy.
Có thể nói đồng chí ấy trong tư thế sẵn sàng suốt ngày chờ sét. Nửa đêm mưa gió
rét buốt, mặc, cứ nghe sét là đồng chí choáng choàng chạy ra. Như thế mười một
năm. Mười một năm không một ngày xa cơ quan. Không đi đến đâu mà tìm vợ. Đồng
chí cứ sợ nhỡ có sét lại vắng mặt mình. Đồng chí đang làm một cái bản đồ sét
riêng cho nước ta. Có cái bản đồ ấy thì lắm của lắm bác ạ. Của chìm nông, của
chìm sâu trong lòng đất đều có thể biết, quý giá lắm. Trán đồng chí cứ hói dần
đi. Nhưng cái bản đồ sét thì sắp xong rồi.
Trong cái lặng im của Sa Pa ,
dưới những dinh thự cũ kĩ của Sa Pa, Sa Pa mà chỉ nghe tên, người ta đã nghĩ đến
chuyện nghỉ ngơi, có những con người làm việc và lo nghĩ như vậy cho đất nước.
Cũng may mà bằng mấy nét, họa
sĩ ghi xong lần đầu gương mặt của người thanh niên. Người con trai ấy đáng yêu
thật, nhưng làm cho ông nhọc quá. Với những điều làm cho người ta suy nghĩ về
anh. Và về những điều anh suy nghĩ trong cái vắng vẻ vòi vọi hai nghìn sáu trăm
mét trên mặt biển, cuồn cuộn tuôn ra khi gặp người. Những điều suy nghĩ đúng đắn
bao giờ cũng có những vang âm, khơi gợi bao điều suy nghĩ khác trong óc người
khác, có sẵn mà chưa rõ hay chưa được đúng. Ví dụ như quan niệm về cái đất Sa
Pa mà ông quyết định sẽ chỉ đến để nghỉ ngơi giai đoạn cuối trong đời, mà ông
yêu nhưng vẫn còn tránh.
Những băn khoăn ấy làm cho
nhà hội họa không nhận xét được gì ở cô con gái ngồi trước mặt đằng kia. Những
điều cô cùng nghe, cộng với những điều cô khám phá thấy trên hai trang sách hay
đang đọc dở của người con trai làm cô bàng hoàng. Có phải cái ánh sáng trong
quyển sách rọi sang, làm cho cô hiểu thêm cuộc sống một mình dũng cảm tuyệt đẹp
của người thanh niên, về cái thế giới những con người như anh mà anh kể, và về
con đường cô đang đi tới? Có phải cái cảm giác bàng hoàng, đáng lẽ cô phải biết
khi cô yêu, bây giờ cô mới biết, giúp cô đánh giá đúng hơn mối tình nhạt nhẽo
mà cô đã bỏ, và yên tâm hơn về quyết định của mình? Một ấn tượng hàm ơn khó tả
dạt lên trong lòng cô gái. Không phải chỉ vì bó hoa rất to sẽ đi theo cô trong
chuyến đi thứ nhất ra đời. Mà vì một bó hoa nào khác nữa, bó hoa của những háo
hức và mơ mộng ngẫu nhiên anh cho thêm cô. Và vì một cái gì đó nữa mà lúc này
cô chưa kịp nghĩ kĩ. Cô loay hoay tìm trong túi xách. Nhà họa sĩ thì còn trở lại,
nhưng cô, trong trời đất Tây Bắc bạt ngàn, trong cuộc đời mông mênh nói chung,
chốc nữa, chắc là cô sẽ đi luôn, biến mất, có cái gì tặng lại anh ta để, như
anh ta nói, kỉ niệm lần gặp gỡ này. Một cái cỏn con gì rồi ra có thể biến thành
một chút xíu dịu dàng, một chút xíu dũng cảm trong cuộc sống của anh ta? Một cuốn
sách, một món trang trí nhỏ chẳng hạn? Không, hiện giờ trong cái túi xách của
cô không có vật gì như thế.
- Trời ơi, chỉ còn có năm
phút!
Chính là anh thanh niên giật
mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trờ
vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng
lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi
soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu
lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp
giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và
quay vội đi.
- Chào anh. - Đến bậu cửa, bỗng
nhà họa sĩ già quay lại chụp lấy tay người thanh niên lắc mạnh. - Chắc chắn rồi
tôi sẽ trở lại. Tôi ở với anh ít hôm được chứ?
Đến lượt cô gái từ biệt. Cô
chìa tay ra cho anh nắm, cẩn trọng, rõ ràng, như người ta cho nhau cái gì chứ
không phải là cái bắt tay. Cô nhìn thẳng vào mắt anh - những người con gái sắp
xa ta, biết không bao giờ gặp ta nữa, hay nhìn ta như vậy.
- Chào anh.
Lần đầu, chính là anh thanh
niên quay mặt đi. Anh ấn cái làn vào tay bác già và nói vội vã:
- Cái này để ăn trưa cho bác,
cho cô và bác lái xe. Cháu có bao nhiêu là trứng, ăn không xuể. Cháu không tiễn
bác và cô ra xe được, vì gần tới giờ “ốp” rồi. Thôi chào bác, chào cô. Bác sẽ
trở lại nhé.
Hai ông con theo bậc cấp bước
xuống đồi, đến mặt đường nhìn lên, không thấy người con trai đứng đấy nữa. Anh
ta đã vào nhà trong. Ông xách cái làn trứng, cô ôm bó hoa to. Lúc bấy giờ, nắng
đã mạ bạc cả con đèo, đốt cháy rừng cây hừng hực như một bó đuốc lớn. Nắng chiếu
làm cho bó hoa càng thêm rực rỡ và làm cho cô gái cảm thấy mình rực rỡ theo.
Hai người lững thững đi về phía chiếc xe đỗ, im lặng rất lâu. Bỗng bác già nhìn
chiếc đồng hồ nói một mình:
- Thanh niên bây giờ lạ thật!
Các anh chị cứ như con bướm. Mà đã mười một giờ, đến giờ “ốp” đâu? Tại sao anh
ta không tiễn mình đến tận xe nhỉ?
Cô gái liếc nhìn bác già một
cái rất nhanh, tự nhiên hồi hộp, nhưng vẫn im lặng.
Lào Cai tháng sáu, Hà Nội tháng bảy - 1970
