“Tuổi trẻ mà…” – Khi chiếc áo đạo đức trở thành áp lực vô hình

“Tuổi trẻ mà…” – Khi chiếc áo đạo đức trở thành áp lực vô hình

“Tuổi trẻ mà…” – câu nói tưởng chừng vô hại này lại xuất hiện với tần suất dày đặc trong đời sống thường ngày. Nó vang lên khi một sinh viên mới ra trường nhận mức lương thấp nhưng vẫn được yêu cầu tăng ca không lương. Nó xuất hiện khi những nhân viên trẻ bị giao thêm việc mà không có sự ghi nhận xứng đáng. Nó cũng vang vọng khi những người trẻ muốn lên tiếng đòi hỏi quyền lợi cho mình, nhưng lập tức bị dập tắt bằng lời nhắc nhở rằng: “Tuổi trẻ thì phải chịu khó, phải hy sinh.”

Thoạt nghe, câu nói này giống như một lời động viên: tuổi trẻ có sức khỏe, có thời gian, có khả năng học hỏi và chịu đựng thử thách. Nhưng khi đi sâu vào cách nó được sử dụng, ta thấy đây lại là một lớp vỏ đạo đức được khoác lên người trẻ, buộc họ chấp nhận sự thiệt thòi như một điều hiển nhiên. Người ta kêu gọi sự hy sinh, nhưng lại né tránh việc bàn về sự công bằng. Người ta nhấn mạnh đến tinh thần cống hiến, nhưng lại bỏ quên quyền được hưởng thù lao xứng đáng.

Vấn đề nằm ở chỗ: xã hội thường dùng “tuổi trẻ” như một cái cớ để khai thác nhiệt huyết của thế hệ mới. Nhiều bạn trẻ, vì sợ bị đánh giá là “ích kỷ” hay “thiếu cống hiến”, đã chấp nhận làm việc quên mình trong môi trường thiếu sự bảo vệ. Nhưng sự hy sinh này không phải lúc nào cũng dẫn đến trưởng thành. Thay vào đó, nó dễ dàng biến thành kiệt quệ, mất niềm tin, thậm chí là rơi vào vòng xoáy “kiệt sức” (burnout). Khi đó, người trẻ không còn đủ năng lượng để sáng tạo, cũng không còn niềm tin để gắn bó.

Một xã hội công bằng không thể chỉ dựa vào khẩu hiệu “tuổi trẻ mà…”. Nếu muốn thế hệ trẻ trở thành trụ cột cho tương lai, chúng ta phải trả lời câu hỏi: họ đang nhận được gì sau những cống hiến đó? Đó có phải là những trải nghiệm thực sự giúp họ trưởng thành? Hay chỉ là sự lợi dụng tinh thần trách nhiệm và lòng nhiệt huyết để bù đắp cho những thiếu sót trong hệ thống?

Cống hiến và đãi ngộ cần song hành. Người trẻ có thể chấp nhận khó khăn, nhưng họ xứng đáng được tôn trọng và được ghi nhận. Một nền văn hóa lao động lành mạnh không thể tiếp tục mặc định rằng hy sinh là đương nhiên, rằng tuổi trẻ là tài nguyên để khai thác không giới hạn. Bởi khi “tuổi trẻ” bị tiêu hao một cách bất công, thì chúng ta không chỉ đánh mất sức lực và nhiệt huyết của một thế hệ, mà còn đánh mất niềm tin của họ vào xã hội.

Nhưng thay vì dừng lại ở phê phán, chúng ta cần bàn tới giải pháp. Trước hết, hệ thống chính sách lao động và tuyển dụng phải thẳng thắn thừa nhận giá trị của người trẻ, không được che giấu sự bất công dưới lớp vỏ “rèn luyện”. Những công việc được gọi là “cơ hội trải nghiệm” hay “học việc” phải đi kèm một mức đãi ngộ hợp lý, ít nhất đủ để người trẻ duy trì cuộc sống. Song song với đó, văn hóa quản trị trong các tổ chức cũng cần thay đổi: khích lệ sự dấn thân nhưng không biến nó thành sự bóc lột. Lãnh đạo cần hiểu rằng sự trưởng thành của một nhân viên trẻ không đến từ việc bị vắt kiệt sức, mà từ môi trường cho phép họ vừa thử thách, vừa được bảo vệ, vừa có cơ hội phát triển năng lực cá nhân.

Cuối cùng, chính người trẻ cũng cần học cách định giá bản thân. Việc từ chối một yêu cầu bất công không phải là thiếu cống hiến, mà là một hành động tự bảo vệ chính đáng. Khi họ biết nói “không” với sự lợi dụng, xã hội sẽ buộc phải điều chỉnh. Và khi đó, “tuổi trẻ” mới thực sự là giai đoạn để thử sức, để sáng tạo và để bay xa, chứ không phải quãng đời bị trói buộc bởi những khẩu hiệu đạo đức mơ hồ.

Đã đến lúc chúng ta thôi sử dụng cụm từ “tuổi trẻ mà…” như một chiếc áo khoác vô hình đè nặng lên vai thế hệ trẻ. Thay vào đó, hãy coi tuổi trẻ là một nguồn lực quý giá, cần được trân trọng, nuôi dưỡng và phát triển. Bởi chỉ khi tuổi trẻ được bảo vệ, được trao cơ hội công bằng, thì họ mới có thể hiến dâng toàn bộ sức mình cho tương lai – không phải trong nỗi mệt mỏi, mà trong sự hứng khởi và niềm tin.